LUỘC LÁ SẦU RIÊNG
Bệnh "Nấm Luộc Lá" là một trong những thách thức lớn đối với bà con trồng sầu riêng, đặc trưng bởi hiện tượng lá bị cháy vàng, thối nhũn và rụng hàng loạt như thể bị luộc chín. Việc hiểu rõ bản chất và kiểm soát kịp thời sẽ bảo vệ được năng suất và sức khỏe lâu dài của vườn cây.
Tác nhân gây bệnh
Trong thực tế canh tác, thuật ngữ "Nấm Luộc Lá" là cách gọi chung của bà con nông dân cho nhóm bệnh cháy lá và thối lá có triệu chứng lá bị úng nước rồi khô lại. Tác nhân chính gây ra hiện tượng thối nhũn điển hình này thường là nấm đất Rhizoctonia solani. Ngoài ra, bệnh còn có thể phức tạp hơn do sự phối hợp của các loại nấm cháy lá khác như Phytophthora spp., Colletotrichum spp., hoặc thậm chí là vi khuẩn Xanthomonas sp., đặc biệt làm vết bệnh ướt và lây lan nhanh.
Cơ chế gây hại là khi bào tử nấm bám vào lá ướt (qua khí khổng) hoặc qua các vết thương cơ giới. Sau khi xâm nhập, nấm tiết ra enzyme mạnh mẽ, phá vỡ cấu trúc tế bào, khiến mô lá bị úng nước, nhũn thối, mất màu xanh rồi nhanh chóng khô giòn và rụng hàng loạt.
Dấu Hiệu Nhận Biết Bệnh Ngoài Vườn
Việc phát hiện sớm là rất quan trọng:
Trên Lá Già: Bệnh bắt đầu bằng những đốm màu xanh tái hoặc nâu nhạt, hơi mọng nước ở mép hoặc giữa phiến lá. Trong vòng 1–2 ngày, vết bệnh chuyển vàng, sau đó nâu cháy, mô lá vùng bệnh mềm nhũn rồi khô giòn. Nếu độ ẩm cao, có thể quan sát thấy lớp sợi nấm mốc mịn ở mặt dưới lá.
Trên Lá Non, Đọt Non: Lá mới ra thường bị cháy mép, cong queo, mất đàn hồi và rũ xuống. Chồi non bị rụng lá, cụt đầu.
Thời Điểm và Điều Kiện Bệnh Bùng Phát Mạnh
Bệnh Nấm Luộc Lá phát triển mạnh nhất vào giai đoạn Mùa Mưa và Giao Mùa (tháng 5–11), đặc biệt sau các đợt mưa dầm liên tục.
Nấm gây bệnh cần các điều kiện lý tưởng sau để bùng phát:
- Độ ẩm cao và Lá ướt kéo dài: Độ ẩm không khí duy trì trên 80%, lá ướt liên tục trên 10–12 giờ (do mưa dầm, sương mù, hoặc tưới phun mưa ban đêm).
- Đất bí và Thoát nước kém: Đất trũng, ứ nước quanh gốc làm suy yếu bộ rễ và tăng cường hoạt tính của nấm đất.
- Tán rậm rạp: Thiếu sự tỉa cành, tán cây đan chéo, không khí không lưu thông làm độ ẩm trong tán luôn cao.
- Dinh dưỡng mất cân đối: Việc bón Đạm (N) quá cao, thiếu Canxi, Silic và các vi lượng thiết yếu khiến thành tế bào lá mềm yếu, dễ bị nấm xâm nhập.
- Biện Pháp Phòng Ngừa Chủ Động
Phòng bệnh là chiến lược bền vững nhất để bảo vệ vườn sầu riêng:
Quản Lý Vườn và Nước Tưới:
- Tạo tán thông thoáng: Thường xuyên tỉa bỏ cành vô hiệu, cành khuất và cành sát mặt đất để đảm bảo ánh sáng và gió lùa đều vào trong tán.
- Thoát nước chủ động: Thiết kế mô cao, rãnh sâu, đảm bảo nước rút nhanh sau mưa lớn. Hạn chế tưới phun mưa vào chiều tối.
- Vệ sinh: Thu gom và tiêu hủy (đốt hoặc ủ kín) tàn dư lá bệnh, cành bệnh dưới gốc.
Quản Lý Dinh Dưỡng
- Hạn chế bón Đạm cao trong mùa mưa.
- Tăng cường bổ sung Kali, Canxi, Magie, và Silic qua gốc và lá. Những chất này giúp lá dày lên, thành tế bào cứng cáp, tăng sức đề kháng tự nhiên cho cây.
- Bổ sung hữu cơ hoai mục kết hợp chế phẩm nấm đối kháng Trichoderma để cải tạo đất và ức chế nấm hại từ đất.
Phòng Nấm Định Kỳ
- Vào đầu và giữa mùa mưa, tiến hành phun phòng nấm định kỳ 20–25 ngày/lần.
- Cần luân phiên các hoạt chất kháng nấm để tránh tạo tính kháng thuốc, ưu tiên kết hợp nhóm tiếp xúc (như Mancozeb, Chlorothalonil) để bảo vệ bề mặt lá, và nhóm nội hấp/lưu dẫn (như Azoxystrobin, Hexaconazole) để xử lý nấm xâm nhập.
Quy Trình Xử Lý Khi Bệnh Bùng Phát
Khi bệnh đã xuất hiện, cần thực hiện quy trình tổng hợp sau:
- Cắt Tỉa và Vệ Sinh: Ngay lập tức cắt bỏ và tiêu hủy các lá, cành bị bệnh nặng, không để lại nguồn lây lan trong vườn. Khử trùng dụng cụ cắt tỉa sau mỗi cây.
- Điều Chỉnh Môi Trường: Tạm ngưng bón phân Đạm trong 10–15 ngày. Khơi rãnh để đất khô ráo, tránh ngập úng.
- Phun Thuốc Đặc Trị: Sử dụng tổ hợp thuốc có cả tác dụng tiếp xúc và nội hấp để tiêu diệt mầm bệnh hiệu quả, ví dụ: kết hợp một loại gốc Mancozeb hoặc Copper với một loại gốc Azoxystrobin hoặc Difenoconazole. Phun ướt đều hai mặt lá, thân và cành. Lặp lại sau 7–10 ngày nếu bệnh chưa được khống chế.
- Xử Lý Gốc và Phục Hồi: Tưới gốc bằng chế phẩm Trichoderma để sát khuẩn và ức chế nấm đất. Sau khi bệnh đã ngừng lan, tiến hành bổ sung các chất dinh dưỡng vi lượng (Canxi, Magie, Silic) để kích thích cây ra lá mới khỏe mạnh, phục hồi bộ tán nhanh chóng.
Kiểm soát bệnh Nấm Luộc Lá là quá trình tổng hợp. Việc quản lý vườn thông thoáng, dinh dưỡng cân đối, và xử lý kịp thời ngay khi thấy dấu hiệu bệnh sẽ giúp bà con giữ vững năng suất và chất lượng sầu riêng.
